Nutrición Hospitalaria 04574 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.04574
Resumen| PDF

Artículo Especial

XIII Lección Jesús Culebras. Los farmacéuticos de hospital y el soporte nutricional. De los inicios hasta nuestros días (1976-2018).


Daniel Cardona Pera

Prepublicado: 2023-01-19
Publicado: 2023-02-07

Logo Descargas   Número de descargas: 124      Logo Visitas   Número de visitas: 1713      Citas   Citas: 0

Compártelo:


Los farmacéuticos de hospitales fueron, desde los inicios en el decenio de los setenta del siglo pasado, miembros activos en las comisiones de soporte nutricional [nutrición parenteral (NP) y nutrición enteral (NE)], en nuestros hospitales, en el contexto principalmente de la preparación estéril de los componentes de NP. Sin duda, un salto de calidad farmacéutica en la NP, fue el paso de la preparación en frascos individuales al “todo en uno”, ya que con ello se disminuían infecciones por catéter a causa de la menor manipulación. Ocurren 3 acontecimientos en la década de los noventa del siglo pasado, el primero, frente al alud de preparaciones de NP la industria farmacéutica irrumpe con una preparación de bolsas tricamerales. El segundo, los inicios de estudios de desnutrición hospitalaria, después de comprobar, que la malnutrición incrementaba las complicaciones quirúrgicas y médicas, y por último la Orden de 2 de junio de 1987 para regular la Nutrición Enteral Domiciliaria. En el primer decenio del nuevo siglo continúa el crecimiento de enfermos candidatos a NP. Los últimos 10 años, hemos profundizado en los enfermos con intestino corto con Nutrición Parenteral Domiciliaria, pero sobre todo en el control de las ileostomías, tras fallo de sutura, y pusimos orden en los fármacos que son estables en la NP y en “Y” con la misma. También iniciamos estudios farmacocinéticos en la administración de fármacos en diferentes situaciones quirúrgicas: cirugía bariátrica, gastrectomía total… El futuro será continuando haciéndose preguntas sobre cómo podemos mejorar el soporte nutricional de nuestros pacientes.

Palabras Clave: Preparación nutrición parenteral; historia del soporte nutricional; tricamerales; nutrición enteral domiciliaria, tratamiento de las ileostomías..



Solassol C et JoyeuxH.Nouvelle techniques pour nutrition parentérales chronique. Ann Anësth Franc. Spécial II.75, 1974.
Hardy G,Khan A. All in one TPN mixture:sequence of mixing. Clin Nut: Supp 4.,1984.
Driscoll DF et al.. Physicochemical stability of total nutrient admixtures. Am J Health Syst Pharm, 52:623-34, 1995.
DOI: 10.1093/ajhp/52.6.623
USP< Chapter 797>,Pharmaceutical Compounding -Sterile Preparations. United States Pharmacopeial Covention,2008.
Jiménez Torres NV,Roncheras CL.Calcium and phosphate in all in one mixtures.En: Sitges serra A, Sitges Creus A, Schwarts S.Karger(eds): Clinical progress in nutrition research.Basel, 1998; 204-221.
Devaux-Goglin et al. Contribution to study of preparation and preservation of parenteral nutrition mixtures. En: Progress in Clinical Pharmacy II. Eds: Aulagner G, Plasse JC Van der Klein. Elsevier/north Holland Biomedic College Press. Amsterdam 1980. pp 227-283.
Montejo O,Cardona D, Sánchez F,y col. Microbiological quality control study of “all-in-one” total parenteral nutrition admixtures. JPEN, 2000.24:183-186.
DOI: 10.1177/0148607100024003183
Balet A,CardonaD,Jané S y col.Effects of multilayered bags vs ethyvinyl-acetate bags on oxidation of parenteral nutrition. JPEN 28:85-91,2004
DOI: 10.1177/014860710402800285
Collin JP&Alley PG, Indications for nutritional therapy after major surgery. En:Nutrition and the surgical patient .Vol 2º.Edited: GL Hill. Churchill Livingstone, 1982.
Mullen JL,Buzby GP,Waldman y col. Prediction of operative morbidity and mortality by preoperative nutritional assessment. Surg Forum, 30:80-82,1979.
Balet A,Cardona D,Pastó L, Bonal J. Importance of a nutrition support team to promote cost containment. The Anals of Pharamcotherapy 26: 265, 1992
DOI: 10.1177/106002809202600228
Ortega C,Villalba D, Damas M y col. Guía para la administración de medicamentos a través de la sonda nasogástrica. Farm Hosp 15:3-13; 1991.
Krishnaswamy K. Effect of nutritional status on drug action. Pharm Intern 6:41-44, 1985.
Cardona D, Massó J. Interacciones farmacológicas de drogas y sustratos. Nutrición Clínica 8: 19-32, 1988.
Gomis P,Miguélez S,Navarro JA y col. Estabilidad de vitaminas en nutrición parenteral: comparación de bolsas multicapa frente a unicapa. Nutr Hosp 11:259-264,1996
Gassull MA,Cabré E,Vilar y col. A.Protein-energy malnutrition: an integral approach and a simple new classification.Human nutrition: Clinical Nutrition 38C:419-431, 1984.
Kondrup J, Rasmussen HH, Hamberg O, Ad Hoc ESPEN Working Group. Nutritional risk screening (NRS 2002): a new method based on an analysis of controlled clinical trials. Clin Nutr ,22: 321-36, 2003.
Serrano D, Cardenete J, Cardona D,et al. Detección cuantitativa y cualitativa del número de partículas en 3 preparaciones de NPT.Poster 30 congreso SENPE. Nutr.Hosp (supl 4);57-58,2015.
Sagalés M,Miana M,Fernández J, et al. Use of three-chamber bags parenteral nutrition in Catalonia.Cli. Nutr 7(supp); pág 207,2012.
DOI: 10.1016/S1744-1161(12)70513-6
Encuesta personal D.Cardona(abril 2022.No publicada) de la utilización de tricamerales el 2021. En los siguientes hospitales: < 500 camas: H.S.Joan de Reus(P.Salvador); H.de Granollers (M.Sagalés)y H.Trueta(N.Sunyer). Más de 500 camas: H. del Mar,BCN( X.Mateu); H.Vall d’Hebró,BCN(D.Berlana);H.Clínic,BCN (M.Miana); H.S.Creu i S.Pau,BCN(J.de Pourcq);H.Bellvitge.L’Hospitalet Llob.(E.Leiva) y H.Parc Taulí,Sabadell(M.Gómez).
Sirvent M y col. Buenas prácticas para el uso seguro de las bolsas tricamerales de nutrición parenteral. Farm Hosp 38:389-397,2014
Fürst P. Old and new substrates in clinical Nutrition. J. Nutr.128:789-796, 1998.
DOI: 10.1093/jn/128.5.789
Clopés A, Cardona D, Rodés M, Bonal J. Estudio de estabilidad de una solución de Glutamina en nutrición parenteral. Poster XII congreso de la SENPE, Madrid 1995.
Orden de 2 de junio de 1998 para la regulación de la nutrición enteral domiciliaria en el Sistema Nacional de Salud. ”BOE” núm.139, de 11 de junio de 1998, pág:19294 a 19296.Ministerio de Sanidad y Consumo.
Cardona D, Forga Mª de Talló. Què haurem d’estudiar en una dieta comercialitzada per a nutrició enteral domiciliària?. En: Guies clíniques. Societat Catalana de Farmàcia Clínica. Pàg 19-42, 2000.
Cardona D. interacción fármacos-alimentos. Nutr.Hosp. XIV(supl 2); 129s-140 s; 1999.
Delgado O, Puigventós F,Serra J. Administración de medicamentos por vía oral. Medicina Clínica 108:426-435, 1997.
Gámez M. et al. Importancia de las características físico-químicas de los fármacos para su administración por sonda nasoentérica o enterostomía. Farm Hosp 22:137-143 1998.
Hidalgo FJ,Delgado E,Garcia D y col. Guía de administración de fármacos por sonda nasogástrica. Farm Hosp 19: 251-258, 1995
Piñeiro G, Olivera F, López-Gial M. Administración de medicamentos por sonda en pacientes con nutrición enteral Centralización en el servicio de farmacia. Nutr Hosp 14: 170-4; 1999.
Izco N, Creus N,Massó J. y col. Incompatibilidades fármacos-nutrición enteral: recomendaciones generales para su prevención. Farm Hosp 25:13-24, 2001
Romero RMª, Ortega C, Cuerda C. La polifarmarcia del paciente crónico complejo y la nutrición enteral. Nutr Hosp 34(supl):57-76, 2017.
DOI: 10.20960/nh.1240
Crespo CL, Romero R.Mª Vázquez C y col. Recomendaciones para la administración de antineoplásicos e inmunomoduladores orales por sonda enteral en oncohematología. Nutr Hosp 39: 171-201, 2022.
Real Decreto 1277/2003, de 10 de octubre, por el que se establecen las bases generales sobre autorización de centros, servicios y establecimientos sanitarios. BOE nº 254 de 23 de octubre de 2003; pág:37893-37902(10 pag).
Montejo O, Alba G, Cardona D y col. Relación entre la viscosidad de las dietas enterales y las complicaciones mecánicas en su administración según el diámetro de la sonda nasogástrica. Nutr Hosp. XVI:41-45, 2001.
Gómez C, Cos AI, Iglesias C y col. Nutrición enteral domiciliaria. Informe anual 1999.Grupo NADYA-SENPE. Nutr Hosp 17:28-33.2002
Cardona D. Los suplementos nutricionales orales, ¿cuándo se deben utilizar? . Noticias farmacoterapéuticas. Nº 33; 1-5, 2002.
Farreras N, Artigas V, Cardona D y col. Effect of early postoperative enteral immunonutrition on wound healing in patients undergoing surgery for gastric cancer. Clinical Nutrition 24: 55-65, 2005.
DOI: 10.1016/j.clnu.2004.07.002
Cardona D, Nadal M, Estelrich J, Mangues Mª A. Review of drug stability in parenteral nutrition admixtures. E-Spen Journal 8; e135-e140; 2013.
DOI: 10.1016/j.clnme.2013.06.001

Artículos Relacionados:

Trabajo Original: Nutrición enteral domiciliaria en la región de murcia. perfil de la muestra, evolución del coste y perspectiva. años 2007-2010

Mercedes Ferrer Gómez , María Victoria García Zafra , Juan Ramón Cuenca Sánchez , Juan Francisco Sánchez Romera , Ana Aranda García , Víctor José Rausell Rausell , Antonio Miguel Hernández Martínez

Publicado: 2016-09-20 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.562

Trabajo Original: Implementación de una vía clínica de prescripción de nutrición enteral domiciliaria de murcia. perfiles y características muestrales

Mercedes Ferrer Gómez , Juan Francisco Sánchez Romera , María Victoria García Zafra , José Ramón Cuenca Sánchez , Ana Belén Hernández Cascales , Ana Aranda García , Víctor José Rausell Rausell , Antonio Miguel Hernández Martínez

Publicado: 2016-12-12 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.839

Trabajo Original: Registro del grupo nadya-senpe de nutrición enteral domiciliaria en españa, años 2014 y 2015

Carmina Wanden-berghe , Luis Miguel Luengo , Julia Álvarez Hernández , Rosa Burgos , Cristina Cuerda , Pilar Matía , Carmen Gómez Candela , Miguel Ángel Martinez Olmos , Montserrat Gonzalo , Alicia Calleja , Cristina Campos , José Antonio Irles , Pere Leyes , Rebeca Sánchez , Daniel de Luis Román , Daniel Cardona Pera , Nieves Santacruz , José Pablo Suárez , Carmen Ballesta Sánchez , Jordi Salas , María Ángeles Penacho , Carmen Gardez , María José Martínez , Bárbara Cánovas Gaillemin , José Manuel Moreno , María Dolores del Olmo García , Fátima Carabaña , Nuria Virgili , Isabel Higuera , Olga Sánchez-vilar , Nuria Miserachs Aranda , Miguel Ángel Ponce , Yaiza García , Jesús M. Morán , Antxón Apezetxea , Cristina Tejera Pérez , Alfonso Calañas , Ana Cantón Blanco , Patricia Díaz , Grupo Nadya-senpe

Publicado: 2017-01-30 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.970

Grupo de Trabajo SENPE: Registro del grupo nadya-senpe de nutrición enteral domiciliaria en españa; años 2016 y 2017

Carmina Wanden-Berghe , Cristina Campos Martin , Rosa Burgos Peláez , Julia Álvarez Hernández , Laura Frías Soriano , Pilar Matía Martín , Gabriela Lobo , Daniel de Luis Román , Montserrat Gonzalo Marín , Carmen Gómez Candela , Miguel Ángel Martínez Olmos , Begoña Pintor Calleja , Luis Miguel Luengo Pérez , Nieves Santacruz , José A. Irles-Rocamora , Isabel Higuera Pulgar , Susana Padín López , Pere Leyes García , Rebeca Sánchez , Daniel Cardona Pera , M.ª Ángeles Martín , Carmen Ballesta Sánchez , José Pablo Suárez , Cristina Tejera Pérez , Anna Bonada Sanjaume , Carmen Gardez , María Ángeles Penacho , María José Martínez , Núria Virgili Casas , Tomás Martín , Bárbara Cánovas Gaillemin , M. Irene Díaz , María Dolores del Olmo García , Fátima Carabaña Pérez , Rosa María Parés Marimón , Sílvia Mauri Roca , Victoria Romero , Ignacio García , Olga Sánchez-Vilar Burdiel , Y. García , Nuria Miserachs Aranda , Carmen Tenorio-Jiménez , Antxón Apezetxea Celaya , Manuel Ángel Pereira Soto , Eva A. Sánchez , Miguel Á. Ponce González

Publicado: 2018-10-24 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.02365

Trabajo Original: Home enteral nutrition: clinical-nutritional analysis and outcomes of 10 years of public policy

Caryna Eurich Mazur , Renata Carolyne Chavoni Zago , Maria Eliana Madalozo Schieferdecker , Eliane Mara Cesário Pereira Maluf

Publicado: 2019-04-03 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.02606

Trabajo Original: Nutrición enteral domiciliaria en el paciente con patología neurológica de un área de salud del sureste español

Juan Francisco Sánchez Romera , María Victoria García Zafra , Marta Arráez Monllor , Ana Belén Hernández Cascales , Ana Aranda García , Víctor José Rausell Rausell , Mercedes Ferrer Gómez

Publicado: 2019-03-08 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.02575

Grupo de Trabajo SENPE: Registro del Grupo NADYA-SENPE de Nutrición Enteral Domiciliaria en España: años 2018 y 2019

Carmina Wanden-Berghe , Cristina Campos Martín , Julia Álvarez Hernández , Rosa Burgos Peláez , Pilar Matía Martín , Cristina de la Cuerda Compés , Gabriela Lobo , Miguel Ángel Martínez Olmos , Daniel Antonio De Luis Román , Samara Palma Milla , Montserrat Gonzalo Marín , Susana Padín López , Luis Miguel Luengo Pérez , Nieves Santacruz Carmona , Begoña Pintor de la Maza , José Pablo Suárez Llanos , José A. Irles-Rocamora , María de Talló Forga Visa , María Ángela Martín Palmero , Rebeca Sánchez Sánchez , Daniel Cardona Pera , Cristina Tejera Pérez , Carmen Ballesta Sánchez , Isabel Higuera Pulgar , Anna Bonada Sanjaume , María Ángeles Penacho Lázaro , Carmen Garde Orbaiz , Carmen Arraiza Irigoyen , Tomás Martín Folgueras , María Nuria Virgili-Casas , Bárbara Cánovas Gaillemin , María Irene Maíz Jiménez , María Dolores del Olmo García , Fátima Carabaña Pérez , Rosa María Parés Marimón , Jesús M. Morán López , Sílvia Mauri Roca , Ignacio García Puente , Olga Sánchez-Vilar Burdiel , Yaiza García Delgado , Nuria Miserachs Aranda , Alfonso Calañas Continente , Antxón Apezetxea Celaya , Manuel Ángel Pereira Soto , Eva Ángeles Sánchez Martos , Miguel Á. Ponce González

Publicado: 2021-04-20 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.03663

Trabajo Original: Long-term nutritional assessment of patients with severe short bowel syndrome managed with home enteral nutrition and oral intake

Publicado: 2021-06-28 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Nutrición enteral domiciliaria en España: registro NADYA del año 2010

Publicado: 2021-09-28 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Comparación entre dos tipos de gastrostomías quirúrgicas, abierta y laparoscópica, en nutrición enteral domiciliaria

Publicado: 2021-10-04 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Home enteral nutrition in children; a 10 year experience with 304 pediatric patients

Publicado: 2021-10-04 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Satisfaction with gastrostomy feeding in caregivers of children with home enteral nutrition; application of the SAGA-8 questionnaire and analysis of involved factors

Publicado: 2021-10-26 / http://dx.doi.org/

Nota Clínica: Yeyunostomía quirúrgica como vía de acceso enteral a medio-largo plazo

Publicado: 2021-10-26 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Esclerosis lateral amiotrofica; complicaciones gastrointestinales en nutrición enteral domiciliaria

Publicado: 2021-10-29 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Home enteral nutrition in Spain; NADYA registry 2011-2012

Publicado: 2021-11-04 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: A home enteral nutrition (HEN); Spanish registry of NADYA-SENPE group; for the year 2013

Publicado: 2021-11-30 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: The evolution of home enteral nutrition (HEN) in Poland during five years after implementation: a multicentre study

Publicado: 2021-12-01 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Economic burden of home artificial nutrition in the health area of Santiago de Compostela

Publicado: 2021-12-01 / http://dx.doi.org/

Trabajo Original: Carga del cuidador y calidad de vida referida en pacientes neurológicos portadores de sonda de gastrostomía

Benjamín Blanco Ramos , Nuria Gómez Bellvert

Publicado: 2022-11-23 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.04546

Trabajo Original: Experience with the management of patients requiring home enteral nutrition in routine clinical practice in Spain: the ECONES study

José Pablo Suárez Llanos , Sergio Fuentes Tudanca

Publicado: 2023-02-09 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.04637

Artículo Especial: Guía Práctica ESPEN: nutrición enteral domiciliaria

Stephan C. Bischoff , Peter Austin , Kurt Bowykens , Michael Chourdakis , Cristina de la Cuerda Compés , Cora Jonkers-Schuitema , Marek Lichota , Ibolya Nyulasi , Stéphane M. Schneider , Zeno Stanga , Loris Pirone , Ana Cantón Blanco

Publicado: 2023-05-30 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.04796

Trabajo Original: Consenso sobre criterios y conjunto mínimo de datos para la derivación de pacientes candidatos a teleconsulta de nutrición enteral domiciliaria: proyecto TELENUT

Juana María Rabat Restrepo , Isabel María Rebollo Pérez , Pedro P. García Luna , José Luis Pereira Cunill , Francisco Javier Vílchez López , Montserrat Gonzalo Marín , Carmen Yestes Doblas , Antonio Jesús Martínez Ortega , María José Martínez-Ramírez , Concha Losada Morell , Julio Rojas García , Manuela Ortiz Sánchez , Joaquín Obando de la Corte , María Eulalia Macías Colorado

Publicado: 2023-03-24 / http://dx.doi.org/10.20960/nh.04702

Artículos más populares

Revisión: Ayuno intermitente: efectos en diversos escenarios clínicos

Introducción: los esquemas de ayuno intermitente (...

Publicado: 2023-05-24

Trabajo Original: Body mass index and risk of inflammatory breast disease: a Mendelian randomization study

Introduction: in previous studies, obesity was ide...

Publicado: 2023-04-22

Revisión: Relación entre la dieta, aspectos nutricionales y la calidad del sueño en población pediátrica

.La relación entre la dieta y el sueño ha sido esc...

Publicado: 2023-06-08

Una cookie o galleta informática es un pequeño archivo de información que se guarda en su navegador cada vez que visita nuestra página web. La utilidad de las cookies es guardar el historial de su actividad en nuestra página web, de manera que, cuando la visite nuevamente, ésta pueda identificarle y configurar el contenido de la misma en base a sus hábitos de navegación, identidad y preferencias. Las cookies pueden ser aceptadas, rechazadas, bloqueadas y borradas, según desee. Ello podrá hacerlo mediante las opciones disponibles en la presente ventana o a través de la configuración de su navegador, según el caso. En caso de que rechace las cookies no podremos asegurarle el correcto funcionamiento de las distintas funcionalidades de nuestra página web. Más información en el apartado “POLÍTICA DE COOKIES” de nuestra página web.